تاریخچه نقره سازی در ایران

نقره یکی از فلزات گران‌بها به شمار می‌رود و بیشتر کاربردهای آن نیز ناشی از قابلیت‌های آن به عنوان یک فلز گران‌بها و همچنین قابلیت رسانایی بالای آن است. در سال‌های اخیر بیشترین مصرف نقره به ترتیب در بخش صنعت (به ویژه صنایع الکترونیک)، ساخت جواهرات و لوازم تزئینی، تولید سکه و مدال، عکاسی و ساخت ظروف و لوازم غذاخوری بوده‌است. از دیگر کاربردهای نقره می‌توان به ساخت آینه و دوربین، به عنوان کاتالیزور فرایندهای شیمیایی، ملغمه پرکردن دندان و ساخت برخی سازهای موسیقی اشاره کرد. ضمن اینکه سکه‌ها و شمش‌های نقره برای سرمایه‌گذاری و به عنوان پناه امن سرمایه به‌کار می‌روند.

بشر از چهار هزار سال ق.م،پس از کشف طلا،با کاربرد نقره آشنا بوده است.نقره فلزی است که مانند طلا و مس به صورت خالص در طبیعت موجود است،ولی بیشترین مقدار آن از سنگ معدن استخراج می شود.آثار کشف شده در تپه های سیلک کاشان متعلق به هزاره چهارم ق.م،یادآور این نکته است که مردم این ناحیه از ایران با کاربرد این فلز  پالایش و ساخت اشیاء سیمین،آشنایی کامل داشته اند.

معادن بسیاری در نقاط مختلف ایران دارای سنگ نقره هستند،از جمله:معادن نخلک در میانه کویر لوت در شمال انارک،که در زمان ساسانیان از محصول آنها به ویژه در ساخت ظروف سیمین استفاده می شد.هنر نقره کاری در عصر ساسانیان رونق بسیار داشت. از مقایسه اشیاء مکشوفه ساسانی با کارهای مشابه همعصر خود در بیزانس و روم،استنباط میشود که این دو هنر در تکنیک کار و اسلوب ساخت،نباید تفاوت چندانی با یکدیگر داشته باشند.نقره کاران ساسانی سه روش زیرین را در ساخت ظروف به کار می برده اند:

۱-ساخت اشیاء نقره به وسیله چکش کاری

۲-هنر فلزکاری ریختگی در اشیاء سیمین

۳-ساخت ظروف آستردار.

روش ساخت
برای ساخت ظروف نقره،پس از عیار کردن نقره با مس،نقره را ذوب کرده و داخل قالبیکه نام آن ریچه(ریجه)است می ریزند.ریچه به شکل دو صفحه آهنی که یکی از آنها دارای دو زه در اطراف آن است،می باشد.این دو صفحه را در هم چفت کرده و از شکاف بالای آن نقره مذاب را درون آن می ریزند تا به صورت شمش درآید.شمش را توسط دستگاه نورد که شامل دو غلتک سنگین است،به ضخامتهای موردنیاز،نازک می کنند.روشهای نقره سازی که در حال حاضرمورد استفاده قرار میگیرد عبارتند از:

– چکش کاری: در این روش برای ساخت ظرف تنها از چکش استفاده می شود.به طور مثال برای ساخت کاسه ای با دهانه۳۰سانتیمتر،اندازه ورق نقره را ۶-۵سانتیمتر اضافه تر می گیرند و به وسیله چکش آنرا گود می کنند(فُرو می گیرند)تا به شکل دلخواه درآید.

۲-خمکاری با استفاده از قالب:در این روش ورق نقره روی قالبهای مخصوصکشیده و به وسیله میله ای که دستگیره چوبی دارد،آنقدر ورق را روی قالب می کشند تا شکل قالب را به خود بگیرد و سپس آن را از قالب جدا می کنند.

۳-ریخته گری:ساخت ظروف به وسیله قالبهایی از جنس نقره،برنج و به خصوص آلومینیوم است.برای مثال برای ساختن دسته یک گلدان که جدا روی ظرف نصب می شود،ابتدا درون قالب را از ماسه مرطوب پرمی کنند(برای جداشدن آسان نقره از قالب)،سپس نیمه دیگر قالب را روی آن گذاشته و فشار می دهندونقره مذاب را از شکاف،داخل قالب می ریزند.پس از خارج کردن نقره شکل گرفته،قسمتهایی که همسان نیست را سوهانکاری می کنند.

۴-پرسکاری:در پرسکاری با استفاده از یک قالب و دستگاه پرس،نقره را به شکل مورد نظر درمی آورند که بیشتر برای ظروف تخت استفاده می شود.دستگاه پرس دارای دو قالب منفی ومثبت است که با فشار در هم چفت شده و نقره را به شکل مورد نظر درمی آورند.

پس از ساخته شدن ظرف،یک لایه از روی ظزف را می تراشند،که به آن چرخکاری گفته می شود تا ظرف براق شود.اگر ظرف دارای لبه باشد،ابتدا  یک زه دور لبه آن لحیم می کنند و سپس آنرا برای قلمزنی آماده می کنند.زمان لحیم کاری ماده ای به نام تنکا(بوراکسB2O3)به قطه می زنند،تا به خوبی به ظرف متصل شود.در حال حاضر افراد چندانی توانایی ساخت ظروف با روش چکش کاری را ندارند و بیشتر از روش خمکاری و پرس این کار را انجام می دهند.

[metaslider id=14464]